Trends cijfers gedwongen zorg

In gesprek over cijfers gedwongen zorg

Ook dit jaar bespreekt de inspectie de gegevens die zijn ontvangen met zorgaanbieders, JeugdzorgPlus-instellingen en brancheorganisaties. Deze gesprekken, samen met de cijfers, leiden tot landelijke inzichten in het gebruik van dwang in de gehandicaptenzorg, verpleeghuiszorg en wijkverpleging, de geestelijke gezondheidszorg (ggz) en de JeugdzorgPlus. In het toezicht heeft de inspectie blijvend aandacht voor verminderen van dwang in de zorg.

Welke gegevens bekeken wij?

De inspectie ontvangt 2 keer per jaar gegevens van zorgaanbieders over de toepassing van gedwongen zorg bij cliënten. Deze plicht om gegevens aan te leveren bij de inspectie is vastgelegd in de Wet zorg en dwang (Wzd), de Wet verplichte ggz (Wvggz) en de Jeugdwet (hoofdstuk 6). Deze wetten regelen de rechten van cliënten die gedwongen zorg krijgen. De gegevens geven een beeld van hoe vaak en in welke vorm gedwongen zorg is toegepast. 

Gegevens zorgaanbieders die vallen onder Wvggz en Wzd
Voor de analyses van de gegevens is een selectie gemaakt van zorgorganisaties waarvan de volledige gegevens beschikbaar zijn van de jaren 2022, 2023 en 2024. Deze selectie bevat 83% van alle registraties van zorgaanbieders die de inspectie ontving.

JeugdzorgPlus-instellingen 
De analyses van de gegevens op basis van de Jeugdwet (Hoofdstuk 6) bevatten de registraties van de JeugdzorgPlus-instellingen. Het is de eerste keer dat gegevens vanuit de JeugdzorgPlus beschikbaar zijn, dit zijn cijfers over de eerste helft van 2025.

Wat doet de inspectie met deze gegevens?

De inspectie gebruikt deze informatie om:

• toezichtbezoeken voor te bereiden en om met zorgaanbieders en JeugdzorgPlus-instellingen op organisatieniveau het gesprek te kunnen voeren over de trends. 
• risico’s te kunnen signaleren
• inzichten in landelijke trends te geven: via deze informatiepagina’s delen wij onze resultaten.

De verhalen achter de cijfers

Gesprekken met zorgprofessionals (Wvggz en Wzd)

Als we naar de cijfers kijken, stijgt het aantal geregistreerde dwangtoepassingen. Dit geldt voor de verpleeghuiszorg en wijkverpleging, de gehandicaptenzorg én de ggz. 

We bespraken de cijfers tijdens bijeenkomsten per sector met de professionals uit het veld. Wij vroegen hen hoe zij kijken naar de stijging in de registratie van inzet van gedwongen zorg. Ook luisterden we naar hun verhalen over de context en het verhaal achter de cijfers. Deze verhalen zijn in lijn met wat we vorig jaar hoorden van de professionals uit het veld:

• De bewustwording om gedwongen zorg te registreren is vergroot. Dat kan een deel van de stijging in de cijfers verklaren. 
• De manier van registreren van de gegevens over gedwongen zorg blijkt tussen zorgaanbieders te verschillen. Daardoor zijn gegevens nu nog niet altijd goed te duiden. 
• Daarnaast geven zorgaanbieders aan dat er steeds meer cliënten met complexe problemen zijn. Dat geldt voor alle 3 de sectoren die we hebben onderzocht. 
• Een andere verklaring is het personeelstekort. Daardoor zijn er veel wisselingen van personeel. Dit betekent dat medewerkers de cliënt minder goed kennen, wat kan leiden tot het sneller inzetten van gedwongen zorg.

Gesprekken met JeugdzorgPlus- instellingen (Jeugdwet)

We bespraken de cijfers over JeugdzorgPlus tijdens een bijeenkomst. In deze bijeenkomst werden ook de cijfers tussen de instellingen vergeleken. De manier waarop instellingen hun gegevens registreren sluit nog niet altijd aan bij de afgesproken eisen. Daardoor zijn sommige gegevens onvolledig en is de analyse niet altijd een betrouwbare weergave van de praktijk. Ondanks de kwaliteit van de cijfers waren de gesprekken over de uitkomsten nuttig. Het vergelijken van cijfers en het uitwisselen van ervaringen bood de deelnemers aan de bijeenkomst de mogelijkheid om van elkaar te leren.

De waarde van de gegevens

De gegevens geven nu nog niet altijd een juist beeld van de praktijk. Zo weten we dat gedwongen zorg in de ambulante zorg bijvoorbeeld minder goed is geregistreerd, daar wordt nu een inhaalslag gemaakt. Zorgverleners registreren bovendien soms ook verschillend. Toch leveren alle gegevens bij elkaar inzichten die we graag delen en bespreken om van te kunnen leren. De gegevens geven aanleiding om gericht vragen te stellen en om het verhaal achter de cijfers duidelijk te krijgen met als uiteindelijk doel om gedwongen zorg nog beter te kunnen voorkomen. 

Hoe gaan we verder?

Voor het verminderen van gedwongen zorg is inzicht nodig in het aantal keer dat dwang wordt toegepast. De cijfers en de gesprekken met de zorgaanbieders laten zien dat de kwaliteit van de registraties van gedwongen zorg moet verbeteren. De inspectie heeft de afgelopen periode al verschillende stappen ondernomen, en gaat daar de komende tijd mee verder: 

• Afspraken over eenduidige registratie
  De verschillende sectoren moeten onderling afspraken met elkaar maken over eenduidige registratie. We roepen de brancheorganisaties en de platforms rond Wzd, Wvggz en Jeugdwet op om hier werk van te maken.  
• Duidelijkheid over registratie-eisen
  De inspectie vraagt aandacht bij VWS om duidelijkheid over registratie-eisen in de gewijzigde wetgeving Wvggz en Wzd. Dat leidt ook tot meer eenduidigheid.
• Inzet ECD/ EPD leveranciers
  Het is belangrijk voor instellingen om inzicht te hebben in het aantal en soort dwangtoepassingen. Registratie daarvan zou éénmalig moeten zijn. Nu moeten instellingen soms zelf nog bewerkingen in de gegevens doen om die aan de inspectie aan te kunnen leveren (omdat ECD’s/ EPD's de aanlevering niet ondersteunen). Dat is niet wenselijk. We verwachten dat ECD’s/ EPD's eenduidige output aan de inspectie kunnen leveren. Daarnaast is het wenselijk dat registratie van dwangtoepassingen niet op verschillende plaatsen in het dossier, maar slechts eenmalig moeten worden gedaan. Vooral om de administratieve last te beperken, maar ook om fouten in de registratie te voorkomen. De inspectie vraagt ECD/ EPD leveranciers hier blijvend aandacht voor te hebben.
• Aanlevering verplicht
  De inspectie gaat actief na welke instellingen geen gegevens aanleveren terwijl ze dat wel moeten doen.
• Stimuleren dialoog
  We vragen instellingen om blijvend met elkaar in gesprek te gaan over (registratie van) gedwongen zorg. De inspectie zal tijdens haar toezicht het gesprek hierover aangaan, bijvoorbeeld in een bestuursgesprek of in een accountgesprek.
• Informatie over de aanlevering van gegevens
  Op onze website vindt u alle informatie over het aanleveren van de digitale overzichten en de analyses:
  Aanleveren digitaal overzicht en analyse Wvggz en Wzd
  Aanleveren digitaal overzicht en kwalitatieve analyse JeugdzorgPlus
   

De inspectie verwacht door deze acties in de komende jaren meer juiste aanleveringen én meer organisaties die gegevens aanleveren. Zodat de gegevens een betrouwbaar beeld opleveren van de toepassing van gedwongen zorg in de praktijk. 

De inspectie vindt het verminderen van gedwongen zorg belangrijk en blijft inzetten op toezicht hierop. Dit jaar is er speciale aandacht voor gesloten deuren.