De inspectie brengt de ontwikkelingen in de cijfers van toepassing van dwang in de zorg in kaart. De cijfers van 2024 van de geestelijke gezondheidszorg (ggz) zijn toegevoegd aan de overzichten. Om de cijfers te begrijpen, hebben we hierover opnieuw gesproken met zorgaanbieders en brancheorganisaties. We spreken dit jaar ook met een afvaardiging van de patiëntenvertrouwenspersonen (pvp). Hun ervaringen delen wij samen met de laatste cijfers.
We keken ook naar de cijfers over toepassingen van dwang in de zorg in de gehandicaptenzorg, bij jeugd en in de verpleeghuiszorg en wijkverpleging. In de samenvatting Trends cijfers gedwongen zorg kijkt de inspectie ook naar de toekomst.
Aantal cliënten met verplichte zorg
Het geregistreerde aantal cliënten met verplichte zorg stijgt tussen 2022 en 2024 met 20% van 9.770 naar 11.712 cliënten.
Aantal geregistreerde patiënten dat verplichte zorg ontvangt (2022 - 2024)
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders – mogelijke redenen voor stijging
De zorgprofessionals willen de stijging in aantallen verplichte zorg kunnen vergelijken met de ontwikkeling van het totaal aantal ggz-cliënten om de stijging te kunnen duiden. Cijfers van Vektis tonen in 2024 1.574 miljoen mensen die vanwege psychische klachten zorg ontvangen. Dit is een stijging van 3,1% ten opzichte van 2023. Het aantal ggz-cliënten groeit en dat zal invloed hebben op het aantal cliënten met verplichte zorg. Maar dit is niet de enige mogelijke verklaring die is genoemd voor de stijging van het aantal cliënten met verplichte zorg.
Andere mogelijke verklaringen die door de zorgprofessionals zijn genoemd:
- De zorgprofessionals vermoeden dat de stijging (deels) veroorzaakt is door een stijging in het aantal crisismaatregelen en zorgmachtigingen.
- Men merkt dat er meer jeugdigen met Wvggz-zorg vanuit de gesloten jeugdzorg doorstromen naar de ggz. Ook dat draagt mogelijk bij aan de stijging.
Daarnaast verwachten de zorgprofessionals ook een stijging omdat er beter wordt geregistreerd en de registratie daardoor steeds betrouwbaarder wordt:
- Zorgmedewerkers zijn zich meer bewust wanneer de zorg verplichte zorg is waardoor zij meer registreren.
- Men raakt steeds meer gewend aan registreren waardoor meer wordt geregistreerd. Dit laatste geldt vooral voor de ambulante zorg.
Aantal registraties verplichte zorg
Het aantal registraties van toepassingen van alle vormen van verplichte zorg neemt toe tussen 2022 en 2024 met 28% van 51.339 naar 66.221. De middelste waarde (mediaan) van het aantal registraties verplichte zorg per cliënt ligt op 3 registraties en blijft stabiel over de jaren heen.
Aantal geregistreerde toepassingen verplichte zorg (2022 - 2024)
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders – verschillen in registratie
De zorgprofessionals geven aan dat organisaties de registraties per categorie verschillend hanteren:
- Sommige organisaties registreren de subcategorie Plaatsing op een gesloten afdeling niet omdat dit al wordt geregistreerd onder de categorie Opname in accommodatie. Dit voelt als dubbele registratie.
- Onderregistratie in de categorieën Orale medicatie en Aanbrengen beperkingen het eigen leven in te richten. Deze 2 categorieën komen veel voor in de ambulante zorg, waar de registratie nog achter loopt ten opzichte van de zorg bij veel instellingen.
- Categorie Ontnemen vrijheid van betrokkene door hem over te brengen naar een plaats die geschikt is voor tijdelijk verblijf – dit wordt vaak geregistreerd door de partij die cliënten vervoert en deze registraties blijven daardoor buiten beeld bij de zorgaanbieder. Men vermoedt dat er daarom te weinig is geregistreerd in deze categorie.
- Verschil in uitleg per organisatie van definities en keuzes, bijvoorbeeld wat onder één registratie valt bij insluiten: hoeveel tijd mag tussen 2 insluitingen zitten om het als één registratie te zien?
Registraties insluiten
Het aantal registraties in de categorie Insluiten is gestegen. Binnen deze hoofdcategorie is de subcategorie Separeerverblijf de meest voorkomende vorm van insluiten.
Aantal geregistreerde toepassingen in hoofdcategorie insluiten (2022 - 2024)
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders – duiding stijging aantal insluitingen
De zorgprofessionals herkennen zich niet in een stijging van het aantal insluitingen. Zij ervaren juist dat dit aantal ongeveer gelijk blijft. Volgens hen kan de stijging te maken hebben met het groeiende aantal ggz-cliënten.
De cijfers over insluiten zouden een betrouwbaar beeld moeten geven. Het is duidelijk wat met insluiten wordt bedoeld. Toch zien we bij de categorieën onder insluiten verschil in interpretatie. Zo blijkt uit een rechterlijke uitspraak in 2024 dat plaatsing op een Intensive Care Unit (ICU) moet worden geregistreerd als insluiten. Omdat er geen aparte categorie ‘ICU’ is registreert men dit onder categorie Overig. Deze subcategorie stijgt nadien. Het is niet duidelijk welke andere vormen van insluiten (behalve ICU) men bij Overig registreert. Dit maakt het lastiger om de jaren 2023 en 2024 met elkaar te vergelijken.
Hetzelfde geldt voor kamerprogramma, waarbij de deur niet op slot gaat maar er een afspraak is gemaakt met de cliënt dat die in zijn kamer blijft. Sommige instellingen zien kamerprogramma als assertieve zorg en registreren dat niet en andere zien het wel als verplichte zorg en registreren wel.
Bij bepaalde doelgroepen vindt volgens de zorgprofessionals regelmatiger insluiting plaats, zoals bij forensische cliënten en jeugd. Daarom vinden de zorgprofessionals uitdrukken in aantal unieke cliënten wenselijker dan uitdrukken in aantal insluitingen.
Door het werken met tijdelijke krachten en wisselingen in personeel kent men de cliënt minder goed. Daardoor herkennen zorgverleners signalen mogelijk niet en grijpen ze te laat in. Daardoor kunnen incidenten vaker of sneller leiden tot insluiting.
De zorgprofessionals keken ook naar de subcategorieën onder insluiten:
- De aanwezige zorgaanbieders herkennen de stijging in insluitingen op eigen kamer niet. Zij geven aan dat dit meer plaatsvindt in de forensische zorg.
- De zorgaanbieders hadden een daling verwacht in het aantal insluitingen in een separeerruimte en een stijging in de subcategorie ‘Overige’. Zoals een toename in insluiten in een Intensive Care Unit (ICU).
- De stijging in aantal insluitingen op de Extra Beveiligde Kamer (EBK) komt omdat er meer van deze ruimtes zijn gebouwd.
- Bij jeugd mogen ruimtes niet meer als separeerruimte worden gebruikt. Insluiten gebeurt nog wel maar dan in een ruimte in de subcategorie Overig.
Ook de registratie komt bij het onderwerp insluiten weer ter sprake: het is nodig dat veldpartijen duidelijke afspraken met elkaar maken over definities.
Aantal unieke patiënten met verplichte medicatie
Bij de categorie Medicatie is niet het aantal toepassingen maar het aantal cliënten met verplichte medicatie getoond. Want de registratie van toepassingen van verplichte medicatie verschilt per organisatie: de helft van de organisaties registreert verplichte medicatie als duurtoepassingen en de andere helft als momenttoepassing. Hierdoor is interpretatie van deze cijfers in de vorm van toepassingen niet mogelijk en is er gekozen voor aantal cliënten.
Het aantal unieke cliënten met verplichte medicatie stijgt met 36% tussen 2022 en 2024: 3.638 cliënten met verplichte medicatie in 2022 naar 4.964 cliënten met verplichte medicatie in 2024.
Aantal geregistreerde patiënten met verplichte medicatie (2022 - 2024)
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders – verklaring stijging verplichte medicatie
De zorgprofessionals geven aan dat verplichte medicatie voornamelijk in de ambulante zorg wordt toegepast. In de ambulante zorg maken zorgprofessionals een inhaalslag in het herkennen en registreren van verplichte zorg. Dit zou deels de stijging in aantal cliënten met verplichte medicatie kunnen verklaren. Een andere ontwikkeling is dat er veel zorgaanbieders het aantal insluitingen - vooral die in separeerruimtes - willen terugdringen. Als alternatief worden andere vormen van verplichte zorg ingezet zoals verplichte medicatie. Uit de cijfers blijkt echter geen daling van het aantal separaties.
Volgens de zorgprofessionals wordt de registratie van verplichte medicatie steeds betrouwbaarder. Dit geldt voor verplichte medicatie in de ambulante zorg maar ook voor orale medicatie intramuraal.
De zorgaanbieders bespraken ook wat er is geregistreerd in de subcategorie Overige toedieningsvormen van de categorie Medicatie: mogelijk wordt het toedienen van medicatie via voedsel of via sondevoeding hieronder geregistreerd.
Registraties fixatie
De categorie Fixatie valt onder de hoofdcategorie Beperken van de bewegingsvrijheid. Het aantal registraties voor fixatie neemt sterk toe tussen 2022 en 2023. Tussen 2023 en 2024 is er ook een toename maar deze is veel minder sterk dan het jaar daarvoor.
Aantal geregistreerde toepassingen in subcategorie fixatie (2022 - 2024)
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders – stijging aantal fixaties roept vragen op
De zorgprofessionals herkennen de stijging in het aantal fixaties niet. Men vermoedt dat de stijging, net als bij andere interventies, een gevolg is van betere registratie in de ambulante zorg.
Soms wordt fysieke fixatie weinig geregistreerd door organisaties. Fysieke fixatie hoeft namelijk niet te worden geregistreerd wanneer het is toegepast tijdens de uitvoering van een voornaamste vorm van verplichte zorg (bijvoorbeeld iemand vasthouden om in te sluiten of dwangmedicatie toe te dienen), dit staat beschreven in het informatieboekje van de Nederlandse ggz. Maar men vermoedt dat fysieke fixatie in deze situaties soms wel werd geregistreerd.