De inspectie brengt de ontwikkelingen in de cijfers over toepassing van dwang in de zorg in kaart. De cijfers voor 2024 van verpleeghuiszorg en wijkverpleging zijn toegevoegd aan de overzichten. Om de cijfers te begrijpen, hebben we hier opnieuw over gesproken met zorgaanbieders en brancheorganisaties. Wij spraken dit jaar ook met een afvaardiging van de cliëntenvertrouwenspersonen. Wij delen alle ervaringen samen met de laatste cijfers.
We keken ook naar de cijfers over toepassingen van dwang in de zorg in de geestelijke gezondheidszorg, de gehandicaptenzorg en bij jeugd. In de samenvatting Trends cijfers gedwongen zorg kijkt de inspectie ook naar de toekomst.
Aantal cliënten met onvrijwillige zorg
Het aantal registraties van cliënten met onvrijwillige zorg stijgt. De cijfers van het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) laten zien dat het aantal cliënten met een geldige indicatie voor Verpleging en Verzorging (VV05 + VV07) met 6% per jaar toeneemt. Dat kan een deel van de stijging in cliënten met onvrijwillige zorg mogelijk verklaren.
Aantal geregistreerde cliënten dat onvrijwillige zorg ontvangt (2022 - 2024)
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders – de zorg wordt steeds complexer
De zorg voor de cliënten in verpleeghuizen en de wijk wordt steeds complexer. Ouderen wonen steeds langer zelfstandig thuis. Als er thuis zorg wordt verleend of als cliënten naar een verpleeghuis gaan, dan zijn hun zorgvragen al complex. Ook stijgt het aantal gedwongen opnamen van cliënten met een Inbewaringstelling (ibs). Zorgverleners vertellen dat zij een relatie zien tussen deze toenemende complexe zorgvragen en het eerder inzetten van onvrijwillige zorg.
De periode dat een cliënt in een verpleeghuis woont is tegenwoordig gemiddeld 9 maanden. Dat is veel korter dan voorheen. Dit betekent dat de cijfers elk jaar ook gaan over een nieuwe groep cliënten.
De zorgprofessionals geven aan dat de zorgverleners zich steeds meer bewust zijn van onvrijwillige zorg en dit sneller herkennen. Bovendien wordt er steeds beter geregistreerd. Dit heeft mogelijk invloed op de cijfers en kan (voor een deel) de stijging in het aantal cliënten verklaren.
Aantal registraties onvrijwillige zorg
Registraties van onvrijwillige zorg zijn onderverdeeld in 3 vormen:
- Structureel gepland: toepassing opgenomen in het zorgplan en toepassing gebeurt op dagelijkse/wekelijkse/maandelijkse/jaarlijkse basis. Bijvoorbeeld: ‘verborgen’ medicatie wordt dagelijks gegeven, dit is opgenomen in het zorgplan.
- Structureel ongepland: toepassing opgenomen in het zorgplan en toepassing vindt plaats als het nodig is. Bijvoorbeeld: medicatie wordt gegeven als de situatie daarom vraagt, dit is opgenomen in het zorgplan.
- Onvoorzien: toepassing niet opgenomen in het zorgplan, situatie vraagt om ingrijpen met onvrijwillige zorg. Bijvoorbeeld: medicatie wordt gegeven als de situatie daarom vraagt, maar is niet opgenomen in het zorgplan.
Registraties van onvrijwillige zorg komen binnen de structureel geplande vorm het meest voor en het aantal registraties stijgt. Deze stijging is sterker dan de stijging in aantal cliënten. Dat wijst erop dat er meer registraties onvrijwillige zorg per cliënt zijn. Ook het aantal registraties van onvrijwillige zorg binnen structureel ongeplande zorg neemt toe. Het aantal registraties in de categorie Onvoorzien stabiliseert.
Aantal registraties onvrijwillige zorg (2022 - 2024)
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders – verschuiving tussen categorieën
Het aantal registraties verschuift tussen verschillende categorieën. Maar dit leidt niet tot minder registraties.
Iedere zorgaanbieder registreert op zijn eigen manier. De beleidskeuzes die een zorgaanbieder maakt beïnvloeden de registraties. Ook interpreteren de zorgprofessionals de categorieën verschillend, waardoor de duiding van deze cijfers lastig is. De zorgprofessionals hebben behoefte aan eenduidige afspraken over de registratie van de categorieën.
Registraties beperken bewegingsvrijheid
In de hoofdcategorie Beperken bewegingsvrijheid komt voornamelijk de vorm structureel gepland voor. Plaatsing op een gesloten afdeling komt het meeste voor. Het aantal registraties in de categorie Beperken bewegingsvrijheid neemt toe. In de onvoorziene vorm zijn het aantal registraties stabiel.
Binnen de hoofdcategorie komt subcategorie Beperken van de bewegingsvrijheid door plaatsing op een gesloten afdeling het meest voor, direct gevolgd door subcategorie Overige beperkingen bewegingsvrijheid. In de vorm structureel ongepland komt fysieke fixatie veel voor. De toename van registraties in de vorm structureel ongepland tussen 2023 en 2024 wordt veroorzaakt door een sterke toename van het aantal registraties fysieke fixatie. Uit nader onderzoek bleek dat 3 zorgaanbieders verantwoordelijk waren voor deze toename. De inspectie heeft contact gezocht met deze 3 zorgaanbieders om de stijging door hen te laten duiden.
Aantal registraties in hoofdcategorie beperken bewegingsvrijheid (2022 - 2024)
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders – verschuiving in toepassingen
In de verpleeghuizen is er veel aandacht voor het openen van gesloten afdelingen. Hierdoor zijn de zorgverleners zich meer bewust dat plaatsing op een gesloten afdeling een vorm van onvrijwillige zorg is. Deze bewustwording leidt tot meer registraties in de categorie Plaatsing op een gesloten afdeling. Tegelijkertijd gaan veel deuren van gesloten afdelingen open en dat zou tot een afname van onvrijwillige zorg moeten leiden. Maar zorgprofessionals geven aan dat dit niet zo is. Zij merken dat deze openstelling leidt tot de inzet van andere soorten van onvrijwillige zorg om dwalen te voorkomen. Voorbeelden zijn: het instellen van leefcirkels of inzetten van een optiscan.
Het openen van deuren kan dus zorgen voor een verschuiving van registraties van de categorie Plaatsing op een gesloten afdeling naar andere categorieën, met name naar de categorie Overige. Het aantal registraties onvrijwillige zorg neemt daarmee niet af, maar verschuift naar een andere categorie.
De zorgprofessionals vinden de toename in de vorm structureel ongepland opvallend. Deze toename wordt veroorzaakt door een toename van registraties fysieke fixatie zoals eerder is beschreven. Ook voor fysieke fixatie geldt, volgens de zorgprofessionals, dat steeds meer zorgverleners zich bewust zijn dat dit een vorm van onvrijwillige zorg is.
Registraties beperken vrijheid om eigen leven in te richten
In de hoofdcategorie Beperken vrijheid om eigen leven in te richten stijgt het aantal registraties in de structureel geplande vorm. Dit gaat vooral om de subcategorie Overige beperkingen. Voorbeelden hiervan zijn: beperken van alcoholgebruik en roken, gedwongen een cliënt verzorgen bij zijn Algemene Dagelijkse Levensactiviteiten (ADL).
Aantal registraties in hoofdcategorie beperken vrijheid om eigen leven in te richten (2022 - 2024)
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders- lastig om aantallen te duiden
De categorie Beperken vrijheid om eigen leven in te richten - Overig is volgens de zorgprofessionals een categorie waaronder alle onvrijwillige zorg wordt geregistreerd die volgens hen nergens anders past. Daardoor is het lastig om deze aantallen te duiden. De zorgprofessionals geven aan dat de toename in registraties veroorzaakt kan zijn door het rookbeleid, dat cliënten beperkt in het roken.
De categorie Beperken in het gebruik van communicatiemiddelen komt weinig voor. Soms gebeurt het dat familieleden aan zorgverleners vragen om het gebruik van de telefoon te beperken om zo te voorkomen dat de cliënt hen steeds belt.
Registraties medische handelingen en therapeutische maatregelen
Het aantal registraties Medische handelingen en therapeutische maatregelen in de structureel geplande vorm stijgt. Bij structureel ongepland en onvoorzien blijft het aantal registraties nagenoeg gelijk. Binnen deze hoofdcategorie komt de subcategorie Medicatie het meeste voor. De subcategorie Vocht en voeding komt nauwelijks voor.
Aantal registraties in hoofdcategorie medische handelingen en therapeutische maatregelen (2022 - 2024)
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders – stijgende onrust
Onvrijwillige medicatie wordt bij cliënten ingezet om onrust of lijden te verminderen. Doordat cliënten nog maar kort op een afdeling blijven, zijn er veel wisselingen. Dit kan onrust veroorzaken bij cliënten met als gevolg dat er eerder onvrijwillige medicatie wordt ingezet.
Ook zijn er veel wisselingen onder de zorgverleners omdat er te weinig personeel is. Hierdoor kennen de zorgverleners de cliënten minder goed. Dit kan leiden tot meer wantrouwen bij cliënten. Bijvoorbeeld als zij medicatie innemen, met verzet als gevolg.
De verpleeghuiszorg en wijkverpleging zijn gericht op zorg verlenen. In deze sector werken in tegenstelling tot bijvoorbeeld de gehandicaptenzorg minder in welzijn geschoolde zorgverleners. Bij een complexe zorgvraag en oplopende spanning bij cliënten kiezen deze zorgverleners eerder voor de inzet van medicatie dan voor begeleiding van het gedrag van de cliënten.
Voorbeelden in de categorie Andere medische handelingen zijn bloed prikken, bloedsuiker prikken, naar de tandarts gaan.