In heel Nederland ontstaan lokale en regionale netwerken waarin zorg- en welzijnsorganisaties, gemeenten en inwoners samenwerken aan het bevorderen van een goede gezondheid. Hun insteek: niet wachten tot iemand ziek wordt, maar focussen op gezondheid en vitaliteit. Zodat mensen langer gezond blijven en zorgvragen worden voorkomen. 4 van deze netwerken – Kern Gezond Texel, Kerngezond Terneuzen, Woerden Gezond en Gezond Gooi – werden bezocht door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd.
Waarom toezicht?
Met toezicht willen we als inspectie de samenwerking in deze netwerken versterken. We kijken wat goed gaat en wat beter kan, zodat ze duurzaam bijdragen aan preventieve en passende zorg voor inwoners. Dit sluit aan bij de beweging van het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA), die beide samenwerking en gezondheid als uitgangspunt nemen. Nu komen deze samen in het Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord (AZWA), dat recent werd ondertekend door zorg- en welzijnsorganisaties en het ministerie van VWS.
Eerder focusten we op het thema Kansrijke Start. Na deze publicatie over (Positieve) Gezondheid volgt het thema Beweegzorg.
Wat valt op?
We zien in de 4 bezochte netwerken veel energie, leerbereidheid en sterke motivatie bij professionals en bestuurders om samen te werken aan betere gezondheid voor inwoners. Tegelijkertijd is het belangrijk dat zij duidelijke afspraken maken: wie doet wat, wie neemt verantwoordelijkheid en hoe wordt dit blijvend georganiseerd? Want duurzame samenwerking vraagt om gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle betrokken partijen en om een stevige inbedding in de organisaties zelf.
Zet Positieve Gezondheid op 1
De netwerken zijn ontstaan vanuit een gedeeld urgentiebesef. De druk op de zorg is te groot, de middelen zijn beperkt en de zorgvraag groeit. Tegelijkertijd is er de gezamenlijke overtuiging dat het anders kan. Niet de ziekte moet centraal staan, maar de mens in diens hele context. De netwerken kiezen er voor om te werken vanuit het gedachtegoed van Positieve Gezondheid. Dat draait om veerkracht, zingeving, relaties, meedoen, lichaamsfuncties en dagelijks functioneren. In plaats van dat professionals kijken naar wat iemand niet meer kan, vragen ze naar wat iemand wél kan.
Werken vanuit die visie vraagt om een andere manier van denken en doen: mensen breder bekijken, over domeinen heen samenwerken en afspraken anders inrichten. Dat is wat deze 4 netwerken in gang willen zetten.
“We willen de omslag maken van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag. Daarom bouwen we aan een duurzaam netwerk waarin gezondheid in samenhang wordt benaderd – fysiek, mentaal én sociaal.“
Geef inwoners de regie
Inwoners worden steeds actiever betrokken bij de opbouw van deze netwerken. Dat gebeurt op allerlei manieren: via laagdrempelige koffiebijeenkomsten, thematafels, inwonersgesprekken, enquêtes en gerichte tools voor bijvoorbeeld mantelzorgers en werkgevers. Gezond leven begint bij de mensen zelf en kan niet opgelegd en vormgegeven worden door (zorg)instellingen en (zorg)professionals. Tegelijkertijd is het een zoektocht: hoe wordt bewonersparticipatie structureel en betekenisvol vormgegeven, zonder dat die vrijblijvend wordt? Alle netwerken erkennen het belang van de stem van inwoners en zoeken naar manieren om die steeds eerder en beter mee te nemen in hun plannen en activiteiten. Wat inwoners concreet merken, is een bredere kijk op gezondheid: minder nadruk op klachten en beperkingen, meer aandacht voor wat wél mogelijk is. Het gedachtegoed van Positieve Gezondheid helpt hen om meer grip te krijgen op hun dagelijks leven, met eigen regie, veerkracht en ondersteuning dichtbij huis.
“Inwoners merken de inzet van Kern Gezond Texel door praktische bijeenkomsten, tools voor ouders en werkgevers, aandacht voor mantelzorg en de groeiende bekendheid van Positieve Gezondheid.”
Leer elkaar écht kennen
Een sterk netwerk begint met ontmoeting en investeren in relaties. Waarbij de tijd wordt genomen om elkaar te leren kennen. De netwerken investeerden veel in relatievorming tussen organisaties, domeinen en professionals. Dat gaat niet vanzelf. Verschillen in taal, tempo, belangen en structuur zorgen soms voor wrijving. Maar juist door die verschillen bespreekbaar te maken, ontstaat er vertrouwen.
In de netwerken is er steeds meer sprake van gezamenlijke verantwoordelijkheid. Zorg- en welzijnsorganisaties, gemeenten, huisartsen, vrijwilligersorganisaties en andere partners vinden elkaar op inhoud en ambitie. De betrokkenheid van huisartsen valt daarbij op: zij spelen in veel netwerken een actieve rol als medisch partner én als verbinder tussen zorg- en sociaal domein. Vaak zijn zij nauw betrokken bij de opzet van pilots, besluitvorming en het ophalen van signalen uit de praktijk.
In veel netwerken staan gezondheidsthema’s op de gezamenlijke actieagenda, zoals leefstijl, mentaal welzijn en Welzijn op Recept. Andere netwerken starten met een gezamenlijke analyse van de wijk – een zogenoemde ‘startfoto’ of ‘wijkbeeld’ – waarin ze data, ervaringen en signalen bundelen om samen te bepalen waar de kansen en behoeften liggen. Wat opvalt: de samenwerking is vaak informeel, persoonlijk en gebaseerd op vertrouwen. Die ‘zachte kant’ blijkt belangrijk. Want zonder vertrouwen is er geen samenwerking, en zonder samenwerking geen transformatie naar passende zorg en ondersteuning voor inwoners.
“Door onze constructieve en open gesprekken is laagdrempelig meedenken voor ons allemaal vanzelfsprekender geworden.”
Breng de beweging op gang
Alle 4 de netwerken zijn relatief nieuw en volop in ontwikkeling. Ze groeien toe naar samenhangende regionale bewegingen waarin het zorg- en sociaal domein steeds vanzelfsprekender samenwerken. De ambitie is helder: gezondheid breder benaderen, domeinoverstijgend werken en inwoners meer regie geven. In plaats van losstaande initiatieven werken de netwerken toe naar gezamenlijke transformatieplannen, met aandacht voor samenhang, schaal en structurele aanpak.
De mate waarin netwerken hun samenwerking hebben vormgegeven verschilt: sommigen werken met een programmamanager en vaste overlegstructuren, anderen zijn nog zoekend naar duidelijke rollen en afspraken. Heldere regie en structurele financiering zijn op veel plekken nog niet geborgd, maar wel cruciaal voor verdere groei en versterking om het gedachtengoed van Positieve Gezondheid duurzaam te realiseren.
“Het netwerk waardeert de gedeelde verantwoordelijkheid en inzet voor betere zorg in Terneuzen. De betrokkenheid groeit en samenwerking wordt versterkt door onderlinge steun en waardering. Samen maken we het verschil!”
Leer, deel en groei samen
De netwerken laten zien dat veranderen in de praktijk niet vanzelf gaat. Soms lukt het om samen snel stappen te zetten, soms kost het meer tijd of stuit men op hindernissen. Dat vraagt voortdurend leren, aanpassen, verbeteren en opnieuw afstemmen. Daarom organiseren de netwerken reflectie- en evaluatiebijeenkomsten en delen ze actief kennis – met elkaar, met professionals en met inwoners. Ook werken ze aan monitoring, het ophalen van ervaringen en het beter onderbouwen van wat wel en niet werkt. Wat de netwerken gemeen hebben, is dat ze verantwoordelijkheid nemen voor de verandering naar passende zorg en ondersteuning. Niet als tijdelijk project, maar als een blijvende manier van werken. De beweging is gestart – en zet zich door.
“Het motto ‘leren van en met elkaar’ geeft richting aan een open en lerende houding binnen het samenwerkingsverband.”
Versterk wat werkt – en blijf bouwen
De 4 bezochte netwerken zijn geen blauwdrukken. Ze hebben hun eigen lokale context, met eigen dynamiek en uitdagingen. Maar ze delen dezelfde overtuiging: dat gezondheid meer is dan zorg en dat samenwerking de sleutel is tot een toekomstbestendige samenleving. Wat vandaag nog een netwerk is, wordt morgen een vanzelfsprekende manier van werken. De weg is lang, maar het pad is duidelijk. Met elke stap, elke ontmoeting en elk gezamenlijk doel wordt de beweging sterker.
Meer weten? Lees hier de volledige rapporten: