Uit een onderzoek van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) blijkt dat 10 adviesraden grotendeels voldeden aan de reclameregels voor geneesmiddelen. Wel blijven er aandachtspunten. Deelname door artsen aan adviesraden van farmaceutische bedrijven is gebruikelijk en toegestaan. Zij mogen hiervoor betaald worden. Er gelden wel voorwaarden. De onderzochte adviesraden voldeden hier niet altijd aan. Een aantal adviesraden bevatte commerciële onderdelen die het risico in zich dragen van ongewenste beïnvloeding.
Ongewenste beïnvloeding is wettelijk verboden. De keuze voor een geneesmiddel mag alleen gebaseerd zijn op het gezondheidsbelang van de patiënt. Er mogen geen andere overwegingen meetellen, zoals financiële. Dat schaadt de zorg aan de patiënt en het vertrouwen van de patiënt in de zorg. De IGJ ziet hierop toe.
Het onderzoek
Eind juli 2024 vroeg de IGJ 22 farmaceutische bedrijven naar een overzicht van hun adviesraden met (onder anderen) Nederlandse deelnemers in de periode van 1 juli 2023 t/m 31 maart 2025.
Hoeveel adviesraden hadden de 22 farmaceutische bedrijven?
De IGJ onderzocht vervolgens 10 adviesraden en beoordeelde of de reclame-uitingen en dienstverlening voldeden aan de regels voor geneesmiddelenreclame. Daarbij controleerden de inspecteurs diverse documenten, zoals agenda’s, presentaties, contracten en bijbehorende financiële stukken. Alle bedrijven en zorgprofessionals werkten mee en leverden de gevraagde informatie aan.
Wat zag de inspectie?
9 van de 10 zijn internationale adviesraden waaraan 1 Nederlandse arts deelnam. Bij de adviesraad in Nederland waren 2 Nederlandse artsen aanwezig. We hebben alleen de dienstverlening van Nederlandse artsen onderzocht. Tijdens de bijeenkomsten van de adviesraden waren naast artsen ook medewerkers van het farmaceutisch bedrijf en in sommige gevallen ook externen aanwezig. Externen zijn medewerkers van andere organisaties zoals medical writers en logistieke ondersteuners. Het aantal medisch adviseurs varieerde van 2 tot 17 artsen per adviesraad. Ook liep het totaal aantal deelnemers (van 6 tot 42) per adviesraad uiteen, evenals het aantal en de functie van de medewerkers van het farmaceutisch bedrijf en hun rol tijdens de adviesraad.
Samenstelling adviesraden per bedrijf
Wat ging goed?
- De IGJ zag in de ontvangen documenten en ook tijdens de 2 inspectiebezoeken meestal geen reclame-uitingen voor geneesmiddelen. De reclame die er was, voldeed aan de voorwaarden voor reclame gericht op artsen.
- Alle onderzochte betalingen voor dienstverlening zijn schriftelijk vastgelegd in een overeenkomst.
- De raden van bestuur van zorgaanbieders waren op de hoogte van de samenwerking van hun arts met een farmaceutisch bedrijf.
- Alle farmaceutische bedrijven gebruikten het juiste uurtarief voor het honorarium van de diensten van de artsen.
Wat kan beter?
- Een aantal adviesraden had wel een deels commercieel karakter naast het wetenschappelijk gedeelte.
- In 3 gevallen was de vergoeding van de gemaakte onkosten zeer hoog. Het gaat om hoge kosten voor de taxi (van vliegveld naar hotel en vice versa) en catering. Wij hebben de betrokken farmaceutische bedrijven hierop gewezen.
- De dienstverleningsovereenkomsten bevatten niet altijd de noodzakelijke onderdelen, zoals het te bereiken resultaat en/of doel van de dienst en wanneer/waar de dienst plaatsvindt. Daarmee zijn ze niet in lijn met de regels voor gunstbetoon. Dit is een aandachtspunt dat opnieuw om aandacht vraagt.
- De betaling voor dienstverlening moet van belang zijn voor de uitoefening van de geneeskunst. Een dienst die voornamelijk een commercieel doel heeft, waaronder het marketen van geneesmiddelen gericht op te gebruiken claims en/of onderscheiding van concurrenten, vindt de IGJ niet van direct belang voor de uitoefening van de geneeskunst. In 3 gevallen zag de IGJ dat onderdelen van de gevraagde dienst een commercieel doel hadden die mogelijk niet van belang zijn voor de uitoefening van de geneeskunst.
Aanbevelingen
Aanbevelingen aan farmaceutische bedrijven, zorgprofessionals en zorgaanbieders
- Samenwerking tussen farmaceuten en zorgpartijen is van belang voor de innovatie van geneesmiddelen en voor de patiëntenzorg. Daarbij is het wel belangrijk om ongewenste beïnvloeding van het voorschrijfgedrag tegen te gaan. Hiervoor zijn regels opgesteld. Toets of de vorm van dienstverlening voldoet aan de wettelijke regels. Leg de aard en het doel van de samenwerking duidelijk vast. Wees transparant over betalingen, zowel wat betreft de hoogte hiervan als over degene die het bedrag betaalt en degene die het bedrag ontvangt. Het moet duidelijk zijn waarom deze arts voor deze dienst wordt betaald.
- Bij dienstverlening heeft een arts recht op vergoeding van de gemaakte reis- en verblijfkosten. Het moet dan wel gaan om redelijk te verantwoorden onkosten. Vergoed daarom als farmaceutisch bedrijf alleen wat echt noodzakelijk is voor de te verrichten dienst en aanvaard als arts geen onnodige luxe uitgaven.
- Dienstverlening moet van belang zijn voor de uitoefening van de geneeskunst. Vraag of aanvaard daarom geen dienst met primair een commercieel doel. Vermijd commerciële onderdelen tijdens een adviesraad en zorg voor een evenwichtige samenstelling.
Aanbevelingen aan Stichting Code Geneesmiddelenreclame (CGR)
- Regelmatig ziet de IGJ dat dienstverleningsovereenkomsten niet de noodzakelijke onderdelen bevatten. De CGR kan een rol spelen in het informeren van veldpartijen over welke informatie vastgelegd moet zijn in een overeenkomst en waarom dat nodig is.
- De IGJ heeft in deze publicatie een eerste aanzet gegeven met het definiëren van onderdelen die mee kunnen wegen in de vraag of de dienst voornamelijk een commercieel doel dient en daarmee mogelijk niet van belang is voor de geneeskunst. De IGJ roept de CGR op om samen met de veldpartijen meer duidelijkheid te creëren over de voorwaarde of de dienst van belang is voor de geneeskunst.
Wat gaat de inspectie doen?
De IGJ blijft actief toezien op ongewenste beïnvloeding en neemt zo nodig passende maatregelen. Daarbij kijkt ze kritisch of de dienst van belang is voor de geneeskunst.