Onderschat in ziekenhuizen en klinieken: seksueel grensoverschrijdend gedrag van zorgverleners richting patiënten

Aantal meldingen in ziekenhuizen en klinieken blijft achter

Naar schatting bezoeken jaarlijks 8 tot 10 miljoen mensen de medisch specialistische zorg. Al jaren komen er – zeker afgezet tegen de omvang van deze sector – opvallend weinig meldingen binnen over seksueel grensoverschrijdend gedrag door zorgverleners richting patiënten. Het aantal meldingen blijft achter, net als gerichte maatregelen om patiënten te beschermen. In tegenstelling tot andere zorgsectoren waar al jaren een stijgende lijn is te zien in het aantal meldingen (zie de grafiek hieronder). 

Het aantal meldingen dat jaarlijks bij de inspectie binnenkomt over seksueel grensoverschrijdend gedrag richting patiënten in de zorg is bovendien een fractie van het aantal gevallen. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat veel gevallen onbekend blijven en niet worden gemeld. Zo gaven in 2025 ruim 11.000 personen van 16 jaar en ouder in een onderzoek van het WODC aan dat zij in de afgelopen 12 maanden slachtoffer zijn geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag door een zorgverlener. 

Binnen de medisch specialistische zorg zijn ook juist meerdere risicofactoren aanwezig waardoor grensoverschrijdend gedrag kan ontstaan. Zo zijn er vaker een-op-eencontact achter gesloten deuren, intieme onderzoeken, intensieve zorgrelaties, hiërarchische verhoudingen, afhankelijkheidsrelaties, een hoge werkdruk en fysiek contact. De meldingen die wij als inspectie wel ontvangen, laten een verontrustend beeld zien dat de noodzaak voor een structurele, preventieve aanpak onderstreept.

Voorbeelden van meldingen uit de medisch specialistische zorg:

Gemiste signalen en meerdere slachtoffers

De meldingen die wel binnen komen gaan vaak over indringend seksueel grensoverschrijdend gedrag van zorgverleners richting patiënten. Er zijn zorgverleners met meerdere slachtoffers en regelmatig zijn er zorgverleners betrokken over wie er eerdere signalen waren, zoals eerdere meldingen of bekentenissen. Ziekenhuizen reageren nog overwegend reactief op de individuele zorgverlener. Door gebrekkige aandacht voor een brede preventieve aanpak missen ze mogelijk kansen om grensoverschrijdend gedrag te signaleren en (herhaling) te voorkomen.

In 9 jaar tijd deden patiënten en zorgaanbieders 105 meldingen over seksueel grensoverschrijdend gedrag van zorgverlener richting patiënt in de medisch specialistische zorg. In 31% van de gevallen waren er al signalen over eerder seksueel grensoverschrijdend gedrag van de betrokken zorgverlener. Zo bleek bijvoorbeeld dat er al eerder incidenten met collega’s of patiënten hadden plaatsgevonden. Soms waren die incidenten ook bevestigd. Bijvoorbeeld door een bekentenis van de zorgverlener of door meldingen binnen (zoals bij een klachtenfunctionaris) of buiten de organisatie (zoals bij de inspectie of politie).

In 23% van het totaal aantal meldingen was er al een officiële melding gedaan bij het ziekenhuis of de inspectie. Deze meldingen gingen over eerder seksueel en ander grensoverschrijdend gedrag of er was sprake van ontslag wegens disfunctioneren bij een vorige werkgever. In 24% van de meldingen werd er door meerdere patiënten over dezelfde zorgverlener gemeld. In de helft van de meldingen vond het seksueel grensoverschrijdende gedrag eenmalig plaats. In de andere helft ging het om herhaald gedrag en liep de duur ervan uiteen van kortstondig tot jarenlang.

Voornamelijk fysiek seksueel grensoverschrijdend gedrag

De meeste meldingen (85%) gaan over fysiek seksueel grensoverschrijdend gedrag. Een deel van dit gedrag is – indien bewezen – mogelijk strafrechtelijk in te delen als aanranding of verkrachting. Patiënten kregen vooral te maken met onnodige aanrakingen (37%) en onnodige in- of uitwendige onderzoeken (14%). Naast fysiek grensoverschrijdend gedrag kregen patiënten ook te maken met seksueel getinte opmerkingen of berichten (20%).

De betrokken patiënten waren meestal vrouwen (82%) en vaak jonger dan 29 jaar. Enkele patiënten waren minderjarig. Bij de 9 meldingen over de jongste slachtoffers (6 tot 19 jaar) ging het 5 keer om onnodige onderzoeken of ongepaste aanrakingen, zoals van borsten, billen of geslachtsdelen.

De meldingen gingen vooral over poliklinische zorg (64%) en klinische zorg (22%). In 93% van de meldingen vond het seksueel grensoverschrijdende gedrag plaats gedurende de behandelrelatie en in 7% na de behandelrelatie, maar binnen de afkoelingsperiode.

Vooral meldingen over zorgverleners met BIG-registratie

In 85% van de meldingen had de zorgverlener een BIG-registratie: artsen (44%), verpleegkundigen (36%) en fysiotherapeuten (4%). De overige meldingen gingen over diverse disciplines zoals (operatie)assistenten of laboranten. Over medisch specialisten binnen de interne geneeskunde, plastische chirurgie, urologie en gynaecologie werd het meest gemeld. De meeste meldingen gingen over mannelijke zorgverleners (93%), meestal in de leeftijd tussen de 50–59 jaar. 

Bij de (meestal jongere verpleegkundige) vrouwelijke zorgverleners ging het grensoverschrijdend gedrag vaak om een relatie met een patiënt, niet om ongewenste aanraking of onderzoek. Ook een ‘relatie’ valt volgens de Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg (Wkkgz) onder ‘geweld in de zorgrelatie’. Bij vrouwelijke zorgverleners duurde het gedrag langer en waren er in geen enkel geval eerdere meldingen bekend. 

Maatregelen die ziekenhuizen namen

De onderzoeksrapporten en de getroffen maatregelen uit de periode 2016-2024 laten zien dat ziekenhuizen op meerdere manieren omgaan met dit onderwerp. In deze publicatie onderscheiden we reactieve en preventieve maatregelen. Een werkgever kan na een gebeurtenis op korte termijn een reactieve maatregel nemen. Voorbeelden zijn een onafhankelijk (intern of extern) onderzoek, schorsing, overplaatsing of ontslag van de beschuldigde medewerker.

Reactieve maatregelen:

• Bijna alle ziekenhuizen grepen direct in na een melding. Meestal met een maatregel gericht op de betrokken zorgverlener. In 22% van de gevallen volgde ontslag. In 17% mocht de zorgverlener onder voorwaarden blijven werken. In een klein deel van de meldingen was de zorgverlener al niet meer in dienst van het ziekenhuis.
• Opvallend is dat artsen, ondanks meestal ernstigere beschuldigingen en vaker eerdere meldingen, minder vaak ontslag kregen dan verpleegkundigen.
• De ziekenhuizen zelf dienden geen tuchtklacht in. In 22% van de meldingen werd aangifte bij de politie gedaan door de patiënt of de zorgaanbieder. 
• De meldingen over onnodige onderzoeken, waaronder vaginale, rectale of genitale, leidden duidelijk vaker tot een strafrechtelijk of tuchtrechtelijk vervolg: in 38% van deze meldingen werd aangifte gedaan en in 38% een tuchtklacht ingediend door de inspectie. 

Preventieve maatregelen:

• Uit de rapporten van de zorgaanbieders blijkt bereidheid om te leren van de gebeurtenis en te werken aan verbetering. 
• In de helft van de meldingen troffen ziekenhuizen ook maatregelen voor de langere termijn. Het ging dan vooral om het aanpassen van beleid of protocollen (30%), het organiseren van voorlichting of bewustwording (24%) en het aanbieden van training of scholing (9%). Ook werden vertrouwenspersonen en veiligheidsfunctionarissen aangesteld. 
• In de andere helft werden geen maatregelen genomen. Als reden om geen aanvullende maatregelen te treffen, noemden ziekenhuizen bijvoorbeeld dat het seksueel grensoverschrijdend gedrag niet werd aangetoond. 
• Langetermijnmaatregelen zoals verbeterde voorlichting, signalering en cultuurverandering, worden ook ingezet, maar blijven zeldzaam.
• In de laatste jaren rapporteerden zorgaanbieders die een melding deden wel vaker over een organisatiebrede aanpak. Hierin werden beleid, inwerkprocessen en cultuurmaatregelen gecombineerd.

Veel maatregelen bleven beperkt tot losstaande initiatieven die niet altijd organisatiebreed werden ingevoerd. Termen als cultuurverandering en bewustwording werden regelmatig genoemd, maar vaak niet verder uitgewerkt in het onderzoeksrapport. Hoewel er een verbetering zichtbaar is, reageren bestuurders in de medisch specialistische zorg na seksueel grensoverschrijdend gedrag richting een patiënt nog vooral met een reactieve maatregel naar de individuele zorgverlener. Daarmee blijft de structurele dimensie van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de zorgrelatie onderbelicht en blijft preventie achter.

Aanbevelingen van de inspectie

De meest scheve machtsverhouding in de zorg is die tussen de patiënt en de zorgverlener. Ondanks de groeiende aandacht voor (seksueel) grensoverschrijdend gedrag in de hiërarchische relaties, blijft de aandacht voor preventief beleid ter bescherming van patiënten tot nu toe achter. Hierdoor worden patiënten onvoldoende beschermd en blijft het gedrag vermoedelijk (te) vaak verborgen. 

We doen de volgende aanbevelingen aan zorgaanbieders: 

Melden is verplicht voor zorgaanbieders

Het lage aantal meldingen kan samenhangen met onvoldoende bekendheid met de regels en/of de meldplicht. Zorgaanbieders moeten seksueel geweld in de zorgrelatie door zorgverleners richting patiënten altijd verplicht bij ons melden, ook als de zorgverlener al uit dienst is. Vergroot het bewustzijn door de gedragscode ook elk jaar in een teamoverleg ter sprake te brengen. Zie onze brochure Het mag niet, het mag nooit. 

Overweeg ook aangifte of een tuchtklacht

Een deel van de grensoverschrijdingen is mogelijk strafbaar en zelfs aanranding of verkrachting. Overweeg als zorgaanbieder daarom altijd, in goed overleg met de patiënt, om behalve een melding bij de inspectie ook aangifte te doen bij de politie. Denk hierbij na over de behoefte van de patiënt, de waarde van het stellen van een grens én de patiëntveiligheid in brede zin. Als het gaat om een BIG-geregistreerde zorgverlener kan ook het ziekenhuis zelf een tuchtklacht indienen om de patiëntveiligheid in brede zin te beschermen.

Patiënten, hun naasten of andere betrokkenen die twijfelen over de stappen die ze willen nemen, vinden meer informatie op de pagina Wat te doen na seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Hoe nu verder?

Als inspectie leren we uit dit onderzoek dat ook wij tijdens het toezicht in de medisch specialistische zorg structureler aandacht moeten besteden aan het thema seksueel grensoverschrijdend gedrag door zorgverleners richting patiënten. Dit doen we al door meldingen zorgvuldig te beoordelen, maar het wordt ook een belangrijker onderdeel van onze gesprekken met zorgaanbieders in deze sector.