Oplossingen zijn dringend nodig voor mensen zonder huisarts

Iedereen heeft recht op passende zorg, ook mensen zonder huisarts

De huisarts heeft een beslissende rol in de zorg voor patiënten: de huisarts kent de patiënt goed, is toegankelijk voor patiënten, coördineert hun zorg en zorgt voor continuïteit van die zorg. Ook de minister van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) benadrukte onlangs in een reactie op Kamervragen dat het belangrijk is dat iedere inwoner van Nederland zich kan inschrijven bij een huisarts in de buurt. 

De Algemene Rekenkamer schat in dat in Nederland tussen de 45.000 en 194.000 mensen ongewenst niet staan ingeschreven bij een huisarts. Daarnaast willen volgens de Algemene Rekenkamer naar schatting 289.000 mensen een nieuwe huisarts, omdat zij na een verhuizing, op meer dan 15 minuten rijden van hun huisarts wonen. De huisarts kan dan niet meer alle zorg bieden. In totaal hebben dus naar schatting 334.000 tot 483.000 verzekerde mensen geen huisarts (in de buurt). 

Om de toegang tot huisartsenzorg te verbeteren zetten landelijke, regionale en lokale partijen zich samen in om de eerstelijnszorg te versterken en het tekort aan huisartspraktijken in de regio’s op te lossen. Zo zijn er afspraken gemaakt over de versterking van de eerstelijn en een landelijke ruilsysteem van patiënten tussen huisartsenpraktijken in het Integraal Zorg Akkoord (IZA) en in het Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord (AZWA). Daarnaast wordt er - waar nodig-  regionaal en lokaal actie ondernomen om meer huisartsenpraktijken te openen. Maar deze inspanningen leiden niet snel genoeg tot voldoende resultaat. Met dit toezicht wil de inspectie inzichtelijk maken wat de gevolgen en risico’s zijn voor mensen die geen huisarts hebben en welke mogelijkheden er zijn om hun situatie op korte termijn te verbeteren.

Gevolgen voor patiënt en zorg

De inspectie sprak met mensen zonder huisarts om een beeld te krijgen van de persoonlijke gevolgen en risico’s voor de zorg.

• Gezondheidsrisico’s voor patiënt als je geen huisarts hebt 
  De gezondheidsproblemen die daardoor bij mensen ontstaan, verschillen zowel in ernst als in vorm. Als mensen geen huisarts hebben en hun klachten niet op tijd behandeld worden, is dat niet goed voor hun gezondheid. Er kunnen nieuwe klachten ontstaan en bestaande klachten kunnen verergeren omdat passende zorg ontbreekt. Zonder huisarts vervallen namelijk ook de standaard controles voor chronische zieken, zijn herhaalrecepten niet of lastig te verkrijgen en blijven verwijzingen naar de medisch specialist uit. Dit kan leiden tot verergering van de klachten of ziekte. Als mensen met gezondheidsklachten niet bij een huisarts terecht kunnen, gaan ze soms zelf op zoek naar een oplossing voor hun klachten. Of ze voeren zelf behandelingen uit. Dat zijn niet altijd de juiste oplossingen voor hun herstel en dat brengt risico’s mee voor hun gezondheid.
   
• Stress (bij patiënten) door het zoeken naar een nieuwe huisarts en bij het zoeken naar oplossingen als je zorg nodig hebt
  Mensen zonder huisarts ervaren het zoeken naar een huisarts als heel stressvol. Ze bellen wekelijks met de huisartsenpraktijken om te vragen of er plek is. Dat  kost veel energie, terwijl ze al weinig energie kunnen hebben vanwege hun ziekte. Daardoor staken mensen soms hun zoektocht.. Naast de stress van het zoeken naar een huisarts ervaren mensen gevoelens van angst, onzekerheid, frustratie en boosheid, omdat ze niet weten waar ze terecht kunnen als ze daadwerkelijk zorg nodig hebben. Het is ingewikkeld om een huisarts te vinden en bovendien is het een beangstigend idee dat er geen hulp is als dat nodig is.
  
  Mensen die vanwege een verhuizing nog staan ingeschreven bij hun ‘oude’ huisarts weten niet goed welke zorg zij nog van deze huisarts kunnen verwachten. Omdat de huisarts niet meer alle zorg kan bieden vanwege de reisafstand. Het is duidelijk voor patiënten dat deze huisarts geen huisbezoeken kan doen, maar waarvoor ze de huisarts nog wel kunnen benaderen is vaak onduidelijk en verschilt ook per huisartsenpraktijk. Het niet hebben van een huisarts heeft dus meer impact op de gezondheid van mensen dan alleen het risico op nieuwe klachten of verergering van klachten. 
   
• Druk in andere zorgsectoren loopt op 
  Naast de problemen die patiënten zonder huisarts ervaren, heeft die situatie ook effect op andere zorgsectoren. Mensen zonder huisarts zoeken namelijk voor hun gezondheidsklachten toch hulp, maar dan bij andere zorgverleners. Zo doen ze vaker een beroep op de huisartsenpost en de spoedeisende hulp (SEH) van het ziekenhuis. Ook omdat hun klachten verergeren en daarom soms met spoed behandeld moeten worden. Ook kan het daardoor nodig zijn deze mensen met de ambulance te vervoeren. Of deze mensen benaderen eerder hun behandelend medisch specialist of paramedici. Maar ook thuiszorgmedewerkers en persoonlijk begeleiders worden extra belast wanneer zij in het ‘gat’ van de huisarts moeten springen door te helpen bij het zoeken naar een huisarts of het regelen van de benodigde zorg.
   

Luister naar de verhalen van mensen zonder huisarts

Wat is er volgens patiënten en professionals nodig voor mensen die geen huisarts hebben?

Waar hebben mensen die geen huisarts hebben behoefte aan? Welke oplossingen dragen professionals aan? Tijdens individuele gesprekken met patiënten en groepsbijeenkomsten met zorgverleners, zorgorganisaties, gemeenten, zorgverzekeraars en patiëntenorganisaties in 2 regio’s is dit uitvoerig besproken. Iedereen was het erover eens dat er dringend oplossingen nodig zijn voor goede toegang tot huisartsenzorg. De patiënten en professionals hebben ideeën voorgesteld om de situatie te verbeteren. Die ideeën richten zich op betere hulp bij het vinden van een nieuwe huisartsenpraktijk én op vervangende huisartsenzorg. 

Nodig volgens patiënten:

• Tijdelijk vast aanspreekpunt
  In de gesprekken met de inspectie gaven de mensen zonder huisarts aan dat zij het liefst een vast aanspreekpunt hebben voor hun zorgvragen in de periode dat zij geen toegang tot huisartsenzorg hebben. Dat kan bijvoorbeeld een basisarts in een huisartsenpraktijk zijn. Ze willen graag overdag (buiten de avond-nacht- en weekenduren) makkelijk ergens terecht kunnen: bij een huisartsenpost of een andere (inloop)mogelijkheid, bijvoorbeeld in een ziekenhuis. De helft van de patiënten ziet digitale zorg als oplossing. Maar dan alleen voor de eenvoudige hulpvragen. Bij complexere zorgvragen of als het belangrijk is gezien te worden, is dit niet geschikt.
   
• Een helder aannamebeleid 
  Patiënten geven aan dat zij het aannamebeleid van de huisartsenpraktijken niet passend vinden en ze willen graag dat dit verandert. Patiënten vinden het ongewenst wanneer een praktijk alleen naar hun postcode vraagt en niet naar hun medische situatie. Zij verwachten dat huisartsen voorrang geven aan mensen met chronische en/of ernstige ziekten. 
   
• Betere hulp bij zoektocht naar huisarts en duidelijke rol van de zorgverzekeraar
  Mensen zonder huisarts hebben betere hulp nodig bij de zoektocht naar een nieuwe huisarts. De meeste mensen bellen wekelijks met de huisartsenpraktijken om te vragen of er plek is. Ze zouden graag zien dat één of een paar telefoontjes voldoende zouden zijn. Ze weten vaak niet dat de zorgverzekeraar hen hierbij kan helpen. Zorgverzekeraars geven ook verschillend invulling aan hun zorgplicht. Sommigen bieden nauwelijks hulp en geven patiënten alleen het advies om zelf huisartsen te bellen of geven een lijst met namen van huisartsen in een bepaald gebied. In andere gevallen bemiddelen ze actief. Tijdens de gesprekken geven de professionals aan dat helder moet worden gemaakt aan zowel de mensen zonder huisarts als aan zorgverleners, dat patiënten hun zorgverzekeraar kunnen benaderen voor het vinden van een huisarts.

Nodig volgens professionals:

• Beter zicht op omvang van het probleem in de regio
  De professionals vinden het belangrijk om in kaart te brengen om hoeveel mensen het exact gaat in hun regio. Dat inzicht ontbreekt nu. De zorgverleners denken dat zij deze mensen redelijk in beeld hebben. Maar een lokale patiëntenvereniging geeft aan dat dat niet het geval is, er is een onzichtbare groep. Zo meldt maar een klein deel, naar schatting 8%, van de mensen zonder huisarts zich bij de zorgverzekeraar, blijkt uit onderzoek van Nivel. Uit gegevens van de Nederlandse Zorgautoriteit blijkt dat bij de zorgverzekeraars ook maar 6.892 mensen geregistreerd zijn die op zoek zijn naar een huisarts. Wanneer duidelijk is om hoeveel mensen het gaat is het mogelijk om te bepalen welke oplossingen haalbaar en passend zijn. Volgens de professionals  kan het moeilijk zijn om de exacte aantallen en de personen om wie het gaat per regio in beeld te krijgen omdat persoonsgegevens zijn beschermd door de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG).
   
• Tijdelijke oplossingsrichtingen om toegang tot vervangende huisartsenzorg te creëren  
  Professionals komen met verschillende ideeën om patiënten zonder huisarts toch goed bereikbaar en op tijd de juiste zorg te bieden. Vooral voor mensen die minder zelfredzaam zijn. Zij stellen een ruilsysteem voor zodat patiënten onderling kunnen wisselen van huisarts of het opzetten van een triagepunt voor mensen zonder huisarts of het introduceren van andere contactmogelijkheden, zoals bijvoorbeeld een huisartsenpost (hap) die overdag spoedeisende huisartsenzorg aanbiedt.
  
  De inspectie ziet dat er in de regio’s al initiatieven zijn genomen. In de 2 bezochte regio’s worden vervolgstappen gezet naar aanleiding van onze bijeenkomsten. Maar ook elders zijn diverse initiatieven zichtbaar. In het AZWA gaat VWS met partijen afspraken maken over het landelijke ruilsysteem. Dit initiatief moet huisartsenpraktijken helpen om makkelijker patiënten ‘te ruilen’ die willen wisselen van praktijk. 
   
• Structurele oplossing hard nodig
  De professionals gaven de inspectie mee dat zij de genoemde verbeterideeën alleen niet voldoende vinden. Om het probleem op te lossen moet het zorgsysteem ingrijpend veranderen, zodat niet alle zorgvragen bij de huisarts terecht komen. Dat kan door de wachttijden binnen bijvoorbeeld de geestelijke gezondheidszorg aan te pakken waardoor de doorstroom van patiënten verbetert en door de eerstelijnszorg te versterken. En zowel de mensen zonder huisarts als de professionals benadrukken hoe belangrijk het is dat er meer huisartspraktijken bijkomen.

Wat is er nodig volgens de inspectie?

Het tekort aan huisartsenpraktijken is niet snel opgelost. De inspectie ziet dat alle verantwoordelijke partijen zich inzetten om te komen tot structurele oplossingen. Onder andere door het versterken van de eerstelijnszorg. Het is belangrijk dat deze inspanningen met urgentie worden voortgezet en tot landelijke afspraken leiden. Zo hoopt de inspectie onder meer dat dit zorgt voor een landelijk ruilsysteem. 

Zolang de structurele oplossingen er nog niet zijn, is het nodig om de huidige situatie van patiënten zonder huisarts nu direct te verbeteren. 

We roepen bestaande regionale netwerken van zorgaanbieders en zorgverzekeraars op om dit op te pakken. En daarbij de wensen van deze patiënten serieus te nemen. In verschillende regio’s spreken netwerken die bestaan uit regionale huisartsenorganisaties, zorgverzekeraars en gemeenten over het huisartsentekort en hoe dit probleem moet worden opgelost. Om op korte termijn tot verbeteringen te komen is het volgende nodig: 

• Zorg dat de gesprekken die vanuit deze netwerken plaatsvinden worden verbreed naar oplossingsrichtingen die de situatie van mensen zonder huisarts op dit moment kunnen verbeteren. Zet het patiëntenperspectief centraal bij het zoeken naar oplossingen. Bijvoorbeeld door een patiëntenorganisatie bij deze gesprekken aan te laten sluiten. En betrek daarbij de oplossingsrichtingen die patiënten en de zorgverleners in ons toezicht hebben aangedragen.  
• Breid – zolang er nog geen landelijk ruilsysteem is – bestaande regionale initiatieven uit zodat patiënten die na een verhuizing zonder huisarts in hun buurt zitten, geruild worden met patiënten in andere regio’s. Een betere ondersteuning van mensen zonder huisarts in hun zoektocht naar een nieuwe huisarts. Wijs mensen daarbij ook op de rol van hun zorgverzekeraar. Weinig mensen doen daar nu nog een beroep op. Zorgverzekeraars kunnen mensen helpen bij hun zoektocht naar een huisarts. 
• Onderzoek de mogelijkheden voor ad hoc huisartsgeneeskundige beoordelingen die mensen zonder huisarts kunnen helpen. En maak onderling afspraken waar patiënten zonder huisarts terecht kunnen voor (huisarts)geneeskundige zorg. Er zijn verschillende varianten mogelijk om ervoor te zorgen dat mensen toch altijd ergens terecht kunnen. De inspectie heeft verschillende suggesties gehoord.