Vraag en Antwoord

Actuele informatie over de wetten kunt u vinden op de speciale website www. dwangindezorg.nl, van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

De IGJ houdt toezicht op  de kwaliteit en veiligheid van de zorg. In dat kader houdt zij vanaf 1 januari 2020 ook toezicht op de naleving  van de Wvggz en de Wzd. Onder deze nieuwe wetgeving richt de IGJ haar  toezicht  op de belangrijkste uitgangspunten  en randvoorwaarden voor verantwoorde verplichte/onvrijwillige  zorg:

• Voordat verplichte of onvrijwillige zorg wordt ingezet, moet een zorgaanbieder (onder de Wzd aan de hand van een stappenplan) de situatie van een cliënt analyseren. Is er misschien een vrijwillig of een minder ingrijpend alternatief?
• Dwang moet zoveel mogelijk voorkomen worden; als het niet anders kan dan moet dwang zorgvuldig toegepast worden;
  • De juiste zorg op de juiste plaats leveren;
  • Voldoende en deskundig personeel inzetten;
  • Aandacht voor de belangen van de rechtspositie van de cliënt en diens familie en naasten.

De verantwoordelijkheid voor het terughoudend en verantwoord uitvoeren van verplichte en onvrijwillige zorg ligt primair bij de zorgaanbieders en –professionals. Met haar toezicht op de uitvoering van de Wvggz en Wzd wil de IGJ eraan bijdragen dat behouden blijft wat onder de Wet Bopz is bereikt ten aanzien van het terugdringen van dwang en de zorgvuldige uitvoering daarvan. Tegelijkertijd wil de inspectie zorgaanbieders en –professionals stimuleren om te komen tot een goede implementatie en uitvoering van de Wvggz en Wzd.

De inspectie zet haar toezichtcapaciteit gericht in. Dat is op basis van incidenten, via ontvangen meldingen en signalen. Het risicogestuurde toezicht is gebaseerd op bekende en nieuwe risico’s door de invoering van de wetten. Om welke risico’s dit gaat, leest u in onze toezichtvisie ‘Toezichtvisie IGJ ‘Terughoudend en zorgvuldig omgaan met onvrijwillige en verplichte zorg’. Ook is er toezicht op bredere thema’s zoals de inzet van vrijwillige zorg om gedwongen zorg te voorkomen en of een zorgaanbieder het juiste wettelijk regime toepast. En de inspectie gebruikt de gegevens over de Wvggz en de Wzd voor het data gestuurd toezicht op verschillende niveaus: per zorgaanbieder, regionaal en landelijk.

Wij willen met toezicht bijdragen aan het realiseren van de doelstellingen van de wetten Wvggz en de Wzd. Daaronder valt het terugdringen van gedwongen zorg. Als het toch noodzakelijk is om onvrijwillige of verplichte zorg te gebruiken, dan is het belangrijk dat dit zorgvuldig en terughoudend gebeurt.

2020 is een bijzonder jaar vanwege het overgangsjaar voor de Wzd en de versoepeling van de uitvoering van de Wvggz. Gedwongen zorg is echter een ingrijpende maatregel. Daarom spreekt de inspectie over toetsen. In de toetsingskaders voor beide wetten beschrijft de inspectie waar zij naar kijkt. De wetten zijn gedetailleerd en daarom bestaan de toetsingskaders uit een uitgebreide set aan normen. Het betekent niet dat de inspectie altijd haar toezicht op deze wetten in deze mate van detail uitvoert.

De inspectie begrijpt dat aanbieders en professionals in 2020 de kans moeten krijgen om hun zorg in te richten volgens de Wvggz en Wzd. Ze wil met haar toezicht een goede uitvoering van de wetten stimuleren. Ook wil ze de knelpunten bij het leveren van gedwongen zorg signaleren en agenderen. Handhaving is alleen aan de orde als de veiligheid en kwaliteit van de zorg in het geding zijn.

Voordat een inbewaringstelling (ibs) door de burgemeester wordt afgegeven, dient een ter zake deskundige arts een medische verklaring (beoordeling) te verstrekken. Bij cliënten met een psychogeriatrische aandoening kan dit een psychiater of specialist ouderengeneeskunde zijn. Bij cliënten met een verstandelijke beperking kan dit een arts voor verstandelijk gehandicapten zijn. De medische verklaring is belangrijk om te beoordelen welke zorg er nodig is en of er ook onvrijwillige zorg nodig is.

De beoordeling van de arts en de beschikbaarheid van een crisisplek voor de cliënt bij een zorgaanbieder, staan los van elkaar. Een arts dient de beoordeling bij de cliënt te doen op basis van zijn verantwoordelijkheid om te handelen als een goed hulpverlener. Hij kan dit dus niet weigeren omdat er een gebrek aan opnameplaatsen is. Als uit de beoordeling blijkt dat een onvrijwillige opname nodig is, dient de burgermeester dit te regelen via een ibs.

De inspectie houdt in algemene zin toezicht op de ambulante zorg, bijvoorbeeld op wijkverpleging en op de ambulante ggz. De Wvggz en de Wzd worden hierbij meegenomen. Dit doet de inspectie door het bestaande toezichtinstrumentarium aan te passen aan de nieuwe wetgeving. Een multidisciplinair team van de inspectie zal sectoroverstijgend toezicht houden op de uitvoering van de Wvggz en de Wzd in 2020, ook in de ambulante setting.

Meer informatie over het toezicht op ambulante zorg nu vindt u op de pagina’s Toezicht op ambulante ggz en Toezicht op de verpleging en verzorging thuis.

De IGJ onderschrijft de ambitie om te komen tot minder administratieve lasten, ook bij deze nieuwe wetgeving. De IGJ heeft een centrale visie op regeldruk uitgebracht. Zie ook de documenten op de pagina Samen anders kijken: over regeldruk en de zorg die je je eigen familie en naasten gunt.

Een BIG-registratie is niet vereist om deel te kunnen nemen aan een auditteam. Het is goed dat ergotherapeuten deze belangrijke rol op zich blijven nemen in het voorkomen van de inzet van dwang.

In hoofdstuk drie van zowel de Regeling verplichte geestelijke gezondheidszorg als de Regeling zorg en dwang psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte cliënten van het ministerie van VWS staan de nadere eisen met betrekking tot de gegevensverwerking voor het digitale overzicht en de analyse.

Meldingformulieren
Ten behoeve van de meldingen Wvggz en Wzd heeft de inspectie 3 nieuwe meldformulieren ontwikkeld:

• Melding van een gegrond vermoeden van ernstig tekortschietende zorg op basis van de Wvggz (door zorgaanbieder, geneesheer-directeur of zorgverantwoordelijke)
• Melding van een gegrond vermoeden van ernstig tekortschietende zorg op basis van de Wzd (door zorgaanbieder, Wzd-functionaris, zorgverantwoordelijke of zorgverlener)
• Melding en/of signaal van cliëntenvertrouwenspersoon op basis van de Wzd

Meldingen en/of signalen van de patiëntenvertrouwenspersoon (pvp) op basis van de Wvggz zullen verlopen via Stichting PVP.

Deze meldingen zijn per 1 januari 2020 mogelijk via de pagina Alle meld- en aanvraagformulieren op onze website.

De inspectie wil in de eerste fase na de inwerkingtreding van de nieuwe wetten met haar toezicht bijdragen aan kennis en inzicht van zorgaanbieders. Toezichtbevindingen worden gebruikt om eventuele breder ervaren knelpunten of risico’s bij de uitvoering van de wetten te signaleren en te agenderen in gesprekken met betrokken partijen.

De IGJ ziet erop toe dat huisartsen zich houden aan geldende wetten en (veld)normen. De wet BIG en de Wkkgz zijn voor hen het belangrijkst. In de Wzd en de Wvggz worden huisartsen genoemd als betrokken zorgverleners. Goede kennis van de wet en regelgeving is voor iedere zorgprofessional van belang voor het borgen van de kwaliteit van zorg. In principe is elke professional zelf verantwoordelijk voor zijn eigen kennisopbouw, zo ook de huisartsen. De inspectie gaat wel proactief het gesprek aan met de beroepsvereniging om te horen hoe zij zich voorbereiden op de inwerkingtreding van de wetten. En de inspectie wil met haar toezicht in de eerste fase na inwerkingtreding van de wetten bijdragen aan kennis en inzicht over het leveren van gedwongen zorg.

De wetten kunnen op verschillende manieren in samenhang voorkomen in de praktijk van de zorgverlening. Het ministerie van VWS heeft hierover een handreiking opgesteld.

Op grond van de Wvggz en Wzd hoeven zorgaanbieders niet langer afzonderlijk meldingen te doen over de start van verplichte en/of onvrijwillige zorg, maar moeten zij tenminste halfjaarlijks een overzicht sturen naar de IGJ met gegevens over de uitvoering van de verplichte en/of onvrijwillige zorg.

In hoofdstuk drie van zowel de Regeling verplichte geestelijke gezondheidszorg (Rvggz) als de Regeling zorg en dwang psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte cliënten (Rzd) van het ministerie van VWS staan de nadere eisen met betrekking tot de gegevensverwerking.

De IGJ begrijpt dat instellingen de kans moeten krijgen om hun zorg in te richten volgens de nieuwe wetgeving, ook op het gebied van gegevensaanlevering aan de IGJ. Belangrijk is dat aanbieders en professionals laten zien dat zij zich bewust zijn van de nieuwe wettelijke kaders, de ingrijpende aard van verplichte en onvrijwillige zorg en de zorgvuldigheid waarmee deze zorg gepaard moet gaan. Dit neemt niet weg dat de IGJ zal handhaven, als de kwaliteit en veiligheid van de zorg in het geding zijn of als verplichte/onvrijwillige zorg onrechtmatig wordt uitgevoerd.

De IGJ wil ook signalerend en agenderend optreden om zo snel mogelijk risico’s die optreden bij de uitvoering van de nieuwe wetten inzichtelijk te maken, ervaringen breder te delen en signalen neer te leggen bij partijen die hier actie op moeten ondernemen. Omdat, zoals hierboven opgemerkt, instellingen meer tijd nodig hebben om de registratie-eisen goed in het patiëntendossier in te bouwen, heeft de IGJ in 2020 een verminderde informatiepositie. Daarnaast geldt de Wet Bopz nog voor bepaalde patiënten in 2020, op grond van het overgangsrecht.

Vanwege deze situatie heeft de IGJ gekozen voor een toezichtstrategie in 2020, waarbij ze snel en flexibel kan opereren. Door de inzet van een multidisciplinair team kan zij de praktijk van de nieuwe wetten intensief volgen om risico’s snel te signaleren en hierover informatie te geven. Het team zal meldingen op grond van de Wvggz (en de Wzd) oppakken en het thematisch toezicht uitvoeren met een verbinding naar het bredere toezicht op de zorg.

Bij bezoeken kijkt de inspectie naar de deskundigheid van zorgmedewerkers en of er personeelstekort is. De IGJ onderzoekt of zorginstellingen zich inzetten om voldoende personeel te werven. En of er sprake is van een goede kwaliteitsborging voor de deskundigheid van personeel. De IGJ blijft hier bij zorgaanbieders aandacht voor vragen. Hierover leest u meer in de Toezichtsvisie ‘Terughoudend en zorgvuldig omgaan met onvrijwillige en verplichte zorg’. 

Ja, dat klopt. Onder de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (Wgbo) mag alleen in noodsituaties (en dus niet structureel) gedwongen zorg plaatsvinden om ernstig nadeel bij de patiënt te voorkomen, als de behandeling niet op een andere wijze kan worden uitgevoerd dan door dwang of vrijheidsbeperking toe te passen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een cliënt/patiënt met een delier die onrustig is en telkens het infuus bij zichzelf verwijdert en waarbij vrijheidsbeperking wordt toegepast.