Een wijkverpleegkundige en een inspecteur komen op de fiets aan bij het huis van een cliënt
Beeld: ©IGJ

Beeld van de wijkverpleging in 2022

Hoe is de kwaliteit van de zorg in de wijkverpleging en wat zijn risico’s? Daarnaar keek de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) in 2022. De inspectie bracht 200 bezoeken aan aanbieders van wijkverpleging en ontving 168 meldingen over wijkverpleging. Hierbij keek de inspectie ook naar 7 actuele thema’s in de wijkverpleging.

Belangrijkste conclusies

Meestal goede en veilige zorg ondanks grote uitdagingen

De inspectie ziet dat de wijkverpleging voor grote uitdagingen staat. Steeds meer mensen hebben thuis zorg nodig. Ook zijn er steeds meer ouderen met een indicatie voor een verpleeghuis die thuis blijven wonen. Bijvoorbeeld cliënten met dementie. Zij hebben thuis intensieve zorg nodig. Tegelijk wordt het voor cliënten moeilijker om thuis zorg te krijgen. Dit komt doordat het steeds lastiger wordt om genoeg personeel te vinden.

Ondanks deze uitdagingen ziet de inspectie dat cliënten bij de meeste zorgaanbieders professionele en veilige zorg krijgen, die past bij hun persoonlijke situatie. Deze zorgaanbieders bewaken en verbeteren steeds de kwaliteit van zorg. Wijkverpleegkundigen hebben hierin een cruciale rol.

Zorgen over deel kleine aanbieders wijkverpleging

De inspectie maakt zich zorgen over een deel van de kleine zorgaanbieders in de wijkverpleging. Cliënten krijgen bij hen niet altijd de professionele en veilige zorg die zij nodig hebben. De IGJ ziet dat bestuurders van deze kleine zorgaanbieders vaak niet genoeg kennis en vaardigheden hebben om een zorgorganisatie te besturen. Soms is er een vermoeden van zorgfraude door deze bestuurders of van zorgverwaarlozing. Bijvoorbeeld als een cliënt niet de zorg krijgt die de cliënt nodig heeft of mag verwachten.

De inspectie ziet ook dat deze kleine zorgaanbieders vaak niet betrokken zijn bij regionale samenwerking. Of bij nieuwe ontwikkelingen, zoals e-health. Bij kleine aanbieders die het wel goed doen, is vaak een wijkverpleegkundige betrokken die de rol van kwaliteitsverbeteraar goed invult.

Wijkverpleegkundigen hebben een cruciale rol als bewaker van de kwaliteit van de zorg

In 2023 extra aandacht voor langdurige zorg thuis

Ook in 2023 blijft de inspectie aanbieders van wijkverpleging bezoeken. Daarbij let de inspectie extra op de zorg die cliënten thuis ontvangen vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz). Ook blijft de IGJ in gesprek met het zorgveld over personeelstekorten en over hoe zorgaanbieders passende zorg kunnen bieden.

Video Toezicht op wijkverpleging in 2022

Hoofdinspecteur Angela van der Putten en afdelingshoofd Verpleging en Verzorging Leonie ten Cate vertellen wat de inspectie opviel tijdens het toezicht op de wijkverpleging in 2022.

*Rustige muziek* 

Logo Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport verschijnt in beeld. 

Beeldtekst: Beeld van de wijkverpleging 2022.

Angela van der Putten – hoofdinspecteur Jeugd en Maatschappelijke zorg:
De wijkverpleging staat voor een grote uitdaging.
Er zijn steeds meer mensen die zorg thuis nodig hebben, en die zorg thuis wordt intensiever en complexer.
Mantelzorgers zijn zwaar belast en de wijkverpleging heeft te maken met personeelstekorten.

Kunnen zorgaanbieders van wijkverpleging onder deze omstandigheden goede en veilige zorg blijven leveren?
Daar hebben we naar gekeken als Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd.
Dit beeld van de wijkverpleging is gebaseerd op 200 inspecties die we in 2022 hebben uitgevoerd, op 168 meldingen die we hebben ontvangen en op andere informatie uit Toezicht.

Beeldtekst: Wat zag de inspectie in 2022 bij aanbieders van wijkverpleging?

Leonie ten Cate – hoofd Verpleging en Verzorging: 
We zien dat er veel goed gaat in de wijkverpleging, ondanks de uitdagende omstandigheden.
Cliënten krijgen bij de meeste zorgaanbieders professionele en veilige zorg die past bij hun persoonlijke situatie.
Deze zorgaanbieders verbeteren en bewaken continu de kwaliteit van de zorg.
Wijkverpleegkundigen spelen hierin een cruciale rol.
Wat we zien is dat zorgaanbieders oplossingen zoeken voor de personeelstekorten in de wijkverpleging.
Vooral de grotere aanbieders kijken echt naar andere manieren om de zorg te organiseren met minder mensen, en we zien er goede voorbeelden van.
Zo zagen we een zorgaanbieder die werkt vanuit de sociale benadering van dementie.
Met inzet van welzijnsmedewerkers, die een thuiswonende oudere met dementie en zijn naaste ondersteunen, helpen met levensvragen rondom dementie en nadrukkelijk kijken
naar wat iemand nog wél kan.
Dat ontlast de zorgverlener en maakt dat deze meer tijd heeft voor de daadwerkelijke zorgvragen.
Een ander voorbeeld is de inzet van zorgtechnologie zoals beeldbellen met cliënten via iPads.
Of de inzet van medicatiedispensers die medicatie thuis verstrekken, zodat er niet steeds iemand langs hoeft te komen, en dat bespaart tijd.

*Muziek* 

Beeldtekst: Welke risico’s ziet de inspectie? 

Leonie ten Cate – hoofd Verpleging en Verzorging: 
We zagen ook dingen die niet goed gingen.
Niet bij alle zorgaanbieders krijgen cliënten de professionele en veilige zorg die ze nodig hebben.
We zagen dat vooral bij een deel van de kleine aanbieders, dat wil zeggen met minder dan 50 cliënten in zorg.
En wat we specifiek zien bij deze zorgaanbieders is dat zorgbestuurders onvoldoende kennis en vaardigheden hebben om te sturen op de zorgorganisatie.
En dat heeft effect op de kwaliteit van de zorg.
Ze hebben bijvoorbeeld niet goed in beeld hoe het echt gaat met cliënten.
Sommige van deze aanbieders zijn niet aangehaakt bij regionale samenwerking of op nieuwe ontwikkelingen in de zorg, zoals de inzet van zorgtechnologie.
En soms zijn er vermoedens van zorgfraude of van zorgverwaarlozing.
Wat betekent dat cliënten niet de zorg krijgen die ze nodig hebben.
Als we zien dat zorgaanbieders geen goede zorg leveren, nemen we maatregelen, zoals verscherpt toezicht of een aanwijzing.
In 2022 ging het om één of meer maatregelen bij 18 verschillende zorgaanbieders.
Van die 18 waren 17 kleine aanbieders.

Angela van der Putten – hoofdinspecteur Jeugd en Maatschappelijke zorg:
Samengevat: we zien dat de zorgaanbieders van wijkverpleging alle zeilen bijzetten om goede en veilige zorg te leveren.
We zien wel verschillen.
De grote aanbieders lukt het vaker dan kleine aanbieders om die zorg goed te kunnen leveren.
Als de kleine aanbieders het wel lukt om goede en veilige zorg te leveren, zien we dat de wijkverpleegkundige een belangrijke rol heeft om de kwaliteit van zorg te bewaken.

*Muziek* 

Beeldtekst: Wat doet de inspectie in 2023 bij haar toezicht op de wijkverpleging? 

Angela van der Putten – hoofdinspecteur Jeugd en Maatschappelijke zorg:
We blijven natuurlijk in contact met de zorg.
We spreken met elkaar over personeelstekorten en hoe het beste passende zorg geleverd kan worden.
We blijven natuurlijk ook aanbieders van wijkverpleging bezoeken, ook de kleine aanbieders.
We letten in ons toezicht extra op de kwaliteit van de langdurige, intensieve zorg thuis, waar die cliënten het meest kwetsbaar zijn.
Als een aanbieder deze intensieve zorg levert, zullen we met name kijken of de randvoorwaarden aanwezig zijn om die intensieve zorg ook te kunnen leveren.

*Muziek speelt en fadet uit* 

Logo Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport verschijnt in beeld. 

Beeldtekst: Ga voor meer informatie naar www.igj.nl/wijkverpleging. 
Duidelijk.
Onafhankelijk.
Eerlijk.

De IGJ let extra op de kwaliteit van de intensieve langdurige zorg thuis, waar cliënten het meest kwetsbaar zijn

Thema's in de wijkverpleging

In 2022 keek de inspectie ook naar 7 actuele thema’s in de wijkverpleging. De inspectie wilde weten hoe zorgaanbieders omgaan met actuele ontwikkelingen. Zo ziet de inspectie wat er goed gaat en wat de risico’s zijn.

Team collega's in de wijkverpleging in overleg rond een tafel
Beeld: ©ANP / Guus Pauka

1. Personeelstekort in de zorg

Zorgaanbieders in de wijkverpleging hebben te maken met een groeiend personeelstekort. Zorgverleners kunnen op minder collega’s een beroep doen en dat maakt het werk in de wijkverpleging moeilijker. De inspectie ziet dat vooral grotere zorgaanbieders werken aan oplossingen om zorg te blijven bieden die passend is. Binnen de veldnormen is vaak nog veel mogelijk. Als dit niet lukt, dan mag de zorgaanbieder van de veldnormen afwijken. De zorgaanbieder moet deze keuze kunnen onderbouwen, want de zorg moet veilig en verantwoord blijven. De inspectie geeft ruimte en vertrouwen aan zorgaanbieders om oplossingen uit te proberen die bij hun zorg en context passen. Zij roept organisaties op om de ruimte die er is te pakken en de zorg op nieuwe manieren te organiseren.

Meer lezen?

Een zorgverlener ondersteunt een cliënt thuis die achter een rollator loopt
Beeld: ©ANP / Robin Utrecht

2. Langdurige zorg thuis

De meeste cliënten krijgen wijkverpleging op basis van de Zorgverzekeringswet (Zvw). Ongeveer 1 op de 10 cliënten heeft een indicatie voor langdurige zorg. Deze cliënten krijgen intensieve zorg thuis op basis van de Wet langdurige zorg (Wlz). De inspectie ziet dat steeds meer zorgaanbieders deze zorg bieden. Sommige aanbieders doen dit met speciale teams en zorgen voor de voorwaarden die nodig zijn om deze zorg goed te kunnen verlenen. Zij zijn bijvoorbeeld 24 uur per dag bereikbaar voor de cliënt. Ook zorgen zij dat de huisarts of de specialist ouderengeneeskunde genoeg betrokken is bij de Wlz-zorg thuis. Maar de inspectie ziet ook aanbieders Wlz-zorg thuis bieden, zonder dat deze voorwaarden aanwezig zijn. De inspectie gaat er extra op letten of deze voorwaarden aanwezig zijn bij zorgaanbieders die langdurige zorg thuis verlenen.

Lees verder op de pagina Toezicht op langdurige zorg bij ouderen thuis.

Een zorgverlener op de fiets
Beeld: ©ANP / Guus Pauka

3. Nieuwe zorgaanbieders

Jaarlijks starten nieuwe zorgaanbieders in de wijkverpleging. De inspectie ziet dat de verschillen tussen nieuwe zorgaanbieders groot zijn. De meeste nieuwe zorgaanbieders hebben de voorwaarden voor goede zorg op orde. Een deel voldoet niet aan de voorwaarden. Zij hebben bijvoorbeeld niet genoeg deskundige zorgverleners om goede zorg te bieden aan cliënten. Of ze voldoen niet aan de eisen van medicatieveiligheid. Ook bewaken en bevorderen zij niet voldoende de kwaliteit van de zorg die zij bieden. De inspectie blijft erop toezien of nieuwe zorgaanbieders voldoen aan wetten, regels en veldnormen.

Lees ook het weblog van inspecteur Peer van Doormalen waarin hij vertelt wat hem opvalt tijdens inspectiebezoeken aan nieuwe zorgaanbieders.

Hand die op een mobiele telefoon scrolt op een webpagina over het controleren van een diploma

4. Zorgfraude en zorgverwaarlozing

De meeste aanbieders van wijkverpleging doen hun best om goede zorg te leveren. Maar sommige zorgaanbieders hebben opzettelijk andere bedoelingen. Zij richten zich op geld verdienen, ten koste van de zorg aan kwetsbare cliënten. Voor die cliënten is er risico op zorgverwaarlozing. De cliënt ontvangt dan niet de zorg die de cliënt op basis van de zorgvraag en indicatie nodig heeft en mag verwachten.

De inspectie ontvangt regelmatig signalen of meldingen van zorgfraude en zorgverwaarlozing in de wijkverpleging. Die staan in het Rapport Signalen fraude in de zorg van het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ). In dit verband werkt de inspectie samen met 8 andere organisaties om zorgfraude aan te pakken. De inspectie ziet dat fraudesignalen in de wijkverpleging het vaakst gaan over kleine zorgaanbieders. Als er mogelijk sprake is van zorgverwaarlozing, dan onderzoekt de IGJ de signalen en neemt waar nodig maatregelen. Ook als zorgaanbieders onvoldoende meewerken aan dit onderzoek.

Als zorgverleners in de wijkverpleging werken met een vals diploma of certificaat, is er duidelijk sprake van opzet. De invloed op de kwaliteit van zorg kan groot zijn, met risico’s voor cliënten. Daarom heeft de inspectie zorgaanbieders opgeroepen om te letten op valse diploma’s en VOG’s.

Een zorgverlener laat iets op een tablet zien aan een cliënt die naast haar zit
Beeld: ©ANP / Martine Hoving

5. E-health

E-health is het gebruik van digitale zorgtechnologie om de zorg te ondersteunen of te verbeteren.
Het kan in de wijkverpleging bijdragen aan meer vrijheid en eigen regie voor cliënten en hun naasten. Digitale toepassingen voor zorgprofessionals kunnen ook (administratie)tijd besparen.
E-health kan zo ook bijdragen bij aan oplossingen voor het personeelstekort in de zorg voor mensen thuis.

De inspectie ziet dat vooral grote zorgaanbieders in de wijkverpleging verschillende vormen van e-health gebruiken. Zo werken ze met cliëntportalen, medicatiedispensers en beeldbellen. Ook elektronische toedienregistratie voor medicatie krijgt steeds meer aandacht. De zorgverlener tekent op deze lijst digitaal af als de medicatie is gegeven.
Kleinere zorgaanbieders krijgen de voorwaarden voor goede digitale zorg niet altijd op orde. Zij hebben bijvoorbeeld te weinig kennis over digitale zorg om dit (zorgvuldig) te kunnen gebruiken. Ook zijn ze vaak niet aangesloten bij een regionaal netwerk. Hierdoor kunnen ze niet meeliften met grote zorgaanbieders bij de invoering van digitale zorg.

Bij alle zorgaanbieders is informatiebeveiliging een aandachtspunt. Een risicoanalyse op dit vlak, bijpassende maatregelen en een proces om te toetsen of deze effectief zijn, ontbreken. De inspectie verwacht van zorgaanbieders dat zij hier aan werken.

Lees verder in de factsheet Wijkverpleging zoekt naar zorgvuldige omgang met e-health.

Een hand die pillen uit een schaaltje schudt op de hand van een ander
Beeld: ©ANP / Anita Pantus

6. Onvrijwillige zorg thuis

Door de Wet zorg en dwang (Wzd) is het mogelijk om onvrijwillige zorg bij een cliënt thuis toe te passen. Wel staan er in de wet extra zorgvuldigheidseisen. Bijvoorbeeld dat de cliënt en diens familie bij vragen altijd bij de zorgaanbieder terecht kunnen. De inspectie ziet erop toe dat zorgaanbieders terughoudend en zorgvuldig omgaan met dwang in de zorg bij cliënten thuis. Bijvoorbeeld bij het gebruik van medicijnkluisjes of het afsluiten van deuren.

De inspectie ziet dat het bewustzijn over onvrijwillige zorg bij cliënten thuis is gegroeid. Tegelijkertijd ziet de inspectie dat zorgaanbieders en zorgverleners nog veel vragen hebben over de toepassing van de Wzd. Zorgverleners herkennen onvrijwillige zorg en verzet niet altijd of weten niet goed wat het is. Het is belangrijk dat zorgaanbieders praktijkgerichte scholing aanbieden aan zorgverleners over onvrijwillige zorg. De inspectie ziet verder dat kleine zorgaanbieders vaak niet betrokken zijn bij multidisciplinaire samenwerking in de regio.

Lees verder in de publicatie Bewustzijn groeit, juiste toepassing blijft achter over dwang in de ambulante zorg.

Een zorgverlener wast haar handen onder een kraan
Beeld: ©ANP / Frank Muller

7. Hygiëne en infectiepreventie

Hygiëne en infectiepreventie zijn belangrijke voorwaarden voor veilige zorg in de wijkverpleging. Zorgverleners bezoeken op een dag verschillende cliënten. Als zij te weinig aandacht besteden aan hygiëne en infectiepreventie, kunnen zij infectieziekten overbrengen van de ene naar de andere cliënt. Ook lopen zorgverleners zelf een hoger risico op het krijgen van infectieziekten.

De inspectie ziet dat hygiëne en infectiepreventie bij een deel van de zorgaanbieders beter kan en moet. Voorzieningen voor handhygiëne, zoals een zeeppompje en desinfectiemiddel, moeten altijd beschikbaar zijn. Ook moeten zorgverleners beter weten wanneer zij handhygiëne moeten toepassen. Zorgaanbieders moeten verder zorgen dat zorgverleners voldoende persoonlijke beschermingsmiddelen hebben, zoals handschoenen, mondkapjes en schorten. En dat zorgverleners weten hoe zij persoonlijke beschermingsmiddelen veilig moeten gebruiken.

In de factsheet Bewustzijn over infectiepreventie in de ouderenzorg is gegroeid, staan de resultaten van toezichtbezoeken aan 23 aanbieders van wijkverpleging en 23 verpleeghuizen rondom infectiepreventie.

Cijfers en verantwoording beeld wijkverpleging

Voor het beeld van de wijkverpleging in 2022 bekeek de IGJ de volgende gegevens:

  • Resultaten van 200 toezichtbezoeken
  • 168 meldingen van burgers, zorgverleners en zorgaanbieders
  • Andere informatie uit het toezicht op het personeelstekort in de wijkverpleging, Wlz-zorg thuis, zorgfraude en zorgverwaarlozing.

200 toezichtbezoeken en 168 meldingen van burgers, zorgverleners en zorgaanbieders

Toezichtbezoeken

De zorgaanbieders werden bezocht:

  • op basis van risico’s;
  • op basis van een steekproef;
  • omdat ze tot een bepaalde groep horen, zoals nieuwe zorgaanbieders.

De inspectie kondigde alle bezoeken vooraf aan.

Om de kwaliteit en veiligheid van de zorg te beoordelen, gebruikte de inspectie informatie uit verschillende bronnen. Bijvoorbeeld cliëntendossiers, documenten, observaties en gesprekken met cliënten, mantelzorgers, zorgverleners en bestuurders. Bekijk hoe een bezoek van de inspectie eruitziet.

Bij toezichtbezoeken gebruikt de inspectie verschillende toetsingskaders in de wijkverpleging. In een toetsingskader staat waarop inspecteurs letten tijdens hun bezoek.

In 2022 bracht IGJ 200 bezoeken aan aanbieders van wijkverpleging:

  • De inspectie bezocht 94 reguliere aanbieders voor een eerste bezoek. 26 hiervan waren kleine aanbieders van wijkverpleging (minder dan 50 cliënten). Ook bezocht de inspectie 45 nieuwe zorgaanbieders voor een eerste bezoek. 
  • 33 reguliere aanbieders en 12 nieuwe zorgaanbieders kregen in 2022 een vervolgbezoek van de inspectie, omdat de zorg bij het eerste bezoek niet op orde was. Deze vervolgbezoeken kunnen ook voortkomen uit eerste bezoeken in 2021.
  • Bij 23 van de reguliere eerste bezoeken keek de inspectie ook specifiek naar hygiëne en infectiepreventie. Daarbij gaat het om normen 3.6 en 3.7 uit het toetsingskader Toezicht op de Wijkverpleging.
  • De inspectie bracht 10 themabezoeken voor e-health en 6 themabezoeken voor de Wet zorg en dwang (Wzd). Hierop volgden geen vervolgbezoeken. Bij deze thema’s gebruikte de inspectie het toetsingskader Inzet van e-health door zorgaanbieders en het toetsingskader onvrijwillige zorg.

Aantal toezichtbezoeken wijkverpleging 2022

Aantal toezichtbezoeken wijkverpleging 2022 Totaal aantal bezoeken: 200
RegulierNieuwe zorgaanbiederE-healthWet zorg en dwang (Wzd)
Eerste bezoek9445
Vervolgbezoek3312
Themabezoek106
Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) Brontabel als csv (131 bytes)

Maatregelen na bezoeken

De IGJ legde aan 18 aanbieders van wijkverpleging 1 of meer maatregelen op, omdat de kwaliteit van de zorg onvoldoende was. Bijvoorbeeld verscherpt toezicht, een aanwijzing om de zorg te verbeteren of te beëindigen of een last onder dwangsom, omdat de aanbieder geen informatie gaf. Van deze 18 aanbieders waren 17 kleine aanbieders met minder dan 50 cliënten. 6 hiervan waren nieuwe zorgaanbieders. Bekijk welke maatregelen de IGJ kan nemen.

Meldingen over wijkverpleging

In 2022 ontving de inspectie 168 meldingen over wijkverpleging. Deze kwamen van zorgaanbieders, zorgverleners en burgers. De meest voorkomende thema’s uit deze meldingen staan in de grafiek hieronder.

Top 5 thema's meldingen wijkverpleging 2022

Top 5 thema's meldingen wijkverpleging 2022
ThemaAantal meldingen
Vermoeden van disfunctionerende zorgverlener26
Vermoeden van zorgfraude en (of) fraude van diploma of certificaat24
Dagelijkse zorg20
Deskundigheid of tekort personeel17
Val- of tilincident12
Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) Brontabel als csv (229 bytes)

Verplichte meldingen

41 van de 168 meldingen waren verplichte meldingen. Verplichte meldingen in de wijkverpleging zijn:

In de grafiek hieronder staat welke verplichte meldingen de IGJ in 2022 ontving.

Verplichte meldingen wijkverpleging 2022

Verplichte meldingen wijkverpleging 2022 Totaal aantal verplichte meldingen: 41
Soort verplichte meldingAantal meldingen
Calamiteit23
Ontslag zorgverlener vanwege disfunctioneren15
Geweld in de zorgrelatie3
Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) Brontabel als csv (135 bytes)

Managementsamenvatting

Lees een samenvatting van deze pagina in de managementsamenvatting Beeld van de wijkverpleging in 2022.